قیامت و اهل فضیلت

درس اخلاق حضرت آیت الله دیباجی اصفهانی مد ظله العالی

موضوع : قیامت

این درس اخلاق در سالهای ۱۳۹۲ توسط استاد معظم بیان شده

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

عن علی بن الحسین سلام الله علیه :

«إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ جَمَعَ اللّه ُ تبارَکَ و تعالَى الأوَّلینَ و الآخِرینَ فی صَعیدٍ واحِدٍ ، ثُمّ یُنادِی مُنادٍ : أینَ أهلُ الفَضلِ ؟ قالَ : فَیَقومُ عُنُقٌ مِن الناسِ ، فَتَلقّاهُم المَلائکهُ فیَقولونَ : و ما کانَ فَضلُکُم ؟ فیَقولونَ : کنّا نَصِلُ مَن قَطَعَنا ، و نُعطِی مَن حَرَمَنا ، و نَعفُو عَمَّن ظَلَمَنا ، فیقالُ لَهُم : صَدَقتُم، ادخُلُوا الجَنَّهَ ».[۱]

امام زین العابدین سلام الله علیه : چون روز قیامت شود خداوند تبارک و تعالى همه مردم را، از اولین نفر تا آخرین نفر، در یک صحرا جمع کند، آن گاه آواز دهنده اى جار زند: کجایند اهل فضیلت؟ پس گروهى از مردم برخیزند. فرشتگان به استقبال آنان روند و گویند: فضل شما چه بوده است؟ گویند: ما با کسى که از ما مى برید پیوند برقرار مى کردیم و به آن که ما را محروم مى کرد عطا مى کردیم و از کسى که به ما ستم مى کرد گذشت مى کردیم. پس به آنان گفته شود: راست گفتید، وارد بهشت شوید.

نکوهش قطع رابطه با خویشان در قرآن‏

{الّذین یَنْقُضونَ عَهْدَاللّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ و یَقْطَعونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یّوصَلَ و یُفْسِدونَ فِى الارْضِ اؤلئکَ هُمُ الخاسِرونَ} [۲] (فاسقان آنها هستند که) پیمان خدا را پس از آنکه محکم ساختند، مى‏‌شکنند و پیوندهایى را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع مى‏نمایند و در جهان فساد مى‏کنند اینها زیانکارانند».

{ فَهَلْ عَسَیْتُم اِنْ تَوَلَّیْتُم أنْ تُفْسِدوا فِى الارضِ و تُقَطِّعوا أرْحامَکُم}[۳] اگر (از این دستورها) رویگردان شوید، جز این انتظار مى‏‌رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندى کنید؟! و در آیه ای دیگر با تعبیر {اولئک لَهُمُ اللَّعْنَه}[۴]: «آنها از رحمت خدا بدورند» آمده است. همچنین در آیه ای دیگر در قرآن کریم می فرماید {اولئک هم الخاسرون}[۵] گفته شده است.

امیرالمؤمنین سلام الله علیه مى‏‌فرماید: «إذا قطعوا الارحام، جعلت الاموال فى ایدى الاشرار»[۶] اگر مردم صله ارحام و نیکى به بستگان را قطع نمایند، ثروت و دارایى آنها به دست افراد شرور و ستمکار مى‌‏افتد».

عَنْ أَبِی حَمْزَهَ اَلثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ سلام الله علیه فِی خُطْبَتِهِ: «أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ اَلذُّنُوبِ اَلَّتِی تُعَجِّلُ اَلْفَنَاءَ فَقَامَ إِلَیْهِ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْکَوَّاءِ اَلْیَشْکُرِیُّ فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَ وَ تَکُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ اَلْفَنَاءَ فَقَالَ نَعَمْ وَیْلَکَ قَطِیعَهُ اَلرَّحِمِ إِنَّ أَهْلَ اَلْبَیْتِ لَیَجْتَمِعُونَ وَ یَتَوَاسَوْنَ وَ هُمْ فَجَرَهٌ فَیَرْزُقُهُمُ اَللَّهُ وَ إِنَّ أَهْلَ اَلْبَیْتِ لَیَتَفَرَّقُونَ وَ یَقْطَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَیَحْرِمُهُمُ اَللَّهُ وَ هُمْ أَتْقِیَاءُ» .[۷] ابو حمزۀ ثمالى گوید: امیر المؤمنین علیه السلام در خطبۀ فرمود: پناه میبرم بخدا از گناهانى که در نابودى (گنه‌کار) شتاب کنند، عبد اللّٰه بن کواء یشکرى برخاست و گفت: اى امیر مؤمنان مگر گناهانى هم هست که در نابودى شتاب کنند؟ فرمود: آرى واى بر تو آن قطع رحم است، هر آینه (چه بسا) خاندانى هستند که گرد هم آیند و یارى هم کنند و با اینکه از حق دورند خداوند بآنها روزى دهد، و (چه بسا) خاندانى که از هم جدا شوند و از همدیگر ببرند پس خدا آنها را محروم (از روزى) کند با اینکه پرهیزگارند.

همچنین در حدیثى دیگر از امام صادق‏ سلام الله علیه مى‏‌خوانیم که مى‏‌فرماید:« اِتّقوا الحالقهَ فاِنَّها تمیتُ الرِّجالَ، قلتُ: و ما الحالِقَهُ؟ قال: قطیعَهُ الرَّحمِ».[۸] شخصى میگوید خدمت امام صادق بودم که ایشان فرمودند: «از حالقه بترسید، چراکه باعث مرگ و انقراض مردم می‌شود. عرض کردم حالقه چیست؟ فرمودند: «قطع رحم».

یاری کردن به مال و کمک کردن با زبان و دست و پا و پرهیز از رنجش و آزار خویشان و مواردی این گونه، از مصداق های صله رحم هستند. البته خودداری از آزار و اذیت خویشاوندان، بهترین نوع صله رحم معرفی شده است. در روایتی، امام صادق سلام الله علیه فرمود: «صله رحم کن، اگرچه به شربت آبی باشد و بهترین صله رحم، خودداری از آزار خویشان است».

بنابر این صله رحم، تنها به رفت وآمد و دیدار نیست، همان گونه که قطع رحم، به ترک آمدوشد نیست.

امیرالمؤمنین سلام الله علیه  می‌فرماید: «العفو تاج المکارم»[۹]، یعنی اگر کسی دارای مکارم و صفات خوبی است، این عفو و گذشت، تاج و رأس آن‌هاست! همان‌طور که می‌دانید تاج، از طرفی زینت است، از طرفی هم مشهود و نشانه است.

امیرالمؤمنین سلام الله علیه فرمودند: بدی‌ها را با نیکی پاداش دهید و از خطاهای دیگران درگذرید، مگر این که لطمه‌ای به دین وارد شده و موجب وهن و ضعف سلطه‌ی اسلام گردد، «جَازِ بِالْحَسَنَهِ وَ تَجَاوَزْ عَنِ السَّیِّئَه، مَا لَمْ یَکُنْ ثَلْماً فِی الدِّینِ أَوْ وَهْناً فِی سُلْطَانِ الْإِسْلَامِ».[۱۰]

کسی به من ظلم کرده و بیجا هم ظلم کرده، از او بگذرم. خدای ناکرده همسرم، همسایه‌ام، پدرم، مادرم، رفیقم و … به من ظلم کرده، باید عفو کنم. حالا کسی بگوید: این به من ظلم کرده و من نمی‌گذرم، باید گفت: اتّفاقاً عفو در همین موارد است و إلّا عفو در برابر کسی که ظلم نکرده باشد که معنی نمی‌دهد.

یا اگر کسی غیبتی از من کرده و یا به من تهمت زده، او را ببخشم. چون در باب غیبت هم بیان می‌کنند: اگر کسی گفت: ما غیبت شما را کردیم، ما را ببخشید، نباید بگویید: حالا چه گفتید؟ آن فرد آمده که حلالیّت بطلبد، شما هم حلال کنید و دیگر پیگیری نکنید؛ چون خودش هم می‌داند حرف بدی است، حالا ما نباید بخواهیم که او تکرار کند.

وجود مقدّس امیرالمؤمنین سلام الله علیه  فرمود: می‌خواهید بگویم بدترین مردم چه کسانی هستند؟ «شَرُّ النَّاسِ‏ مَنْ لَا یَعْفُو عَنِ الزَّلَّهِ وَ لَا یَسْتُرُ الْعَوْرَه»[۱۱]، بدترین مردم، کسی است که خطای دیگران را نبخشد و عیب دیگران را نپوشاند

مکارم اخلاق چیست؟

امام صادقm به یکی از صحابه خودشان فرمودند: «أ لا احدثک بمکارم الاخلاق»[۱۲]، می‌خواهی به تو بگویم که مکارم اخلاق چیست؟ «الصفح عن الناس مُواساهُ الرَّجُلِ اَخاهُ فی مالِهِ وَ ذِکْرُ اللّه ِ کَثیرا».

1. گذشت از مردم

۲. کمک مالی به برادر دینی

۳. یاد خدا بودن

در تحف العقول از وجود مقدّس امام صادقm  روایتی بیان شده که حضرت فرمودند: «ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ‏ سَیِّداً»،[۱۳] سه چیز است که در هر کس باشد، او آقا و سرور است:

۱.    «کَظْمُ الْغَیْظِ»، کسی که خشمش را فرو ببرد. البته همان‌طور که بیان کردم منظور در امور فردی است. یعنی همان « وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ »[۱۴] که قرآن می‌فرماید.

۲ «وَ الْعَفْوُ عَنِ الْمُسِی‏ءِ» عفو و گذشت از کسی که بدکردار است که همان « وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ  » [۱۵]قرآن است. بعضی‌ها ذاتاً مریض و بدکردار هستند. شما از او می‌گذرید، دو مرتبه همان کار را انجام می‌دهند. به کسی مهربانی می‌کنی، باز هم می‌رود پشت سر تو صفحه می‌گذارد و بعضی‌ها این‌گونه هستند و مریض هستند، این سیّئه در وجودشان هست و کاری نمی‌شود کرد. حضرت می‌فرمایند: اگر می‌خواهی سیّد و سرور باشی، باید از او هم بگذری.

۳. «وَ الصِّلَهُ بِالنَّفْسِ وَ الْمَال»، کمک با جان و مال. اگر یک جایی نیاز بود، جلو بروی.

در نهج‌الفصاحه هست که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله  فرمودند: «تعافوا یسقط الضّغائن بینکم»،[۱۶] از یکدیگر بگذرید تا کینه‌ها میان شما از بین برود.

البته در مورد کینه، بحث مفصّلی لازم است به یک مورد را بیان می‌کنیم که فرمودند: اگر کسی کینه داشته باشد، از رحمت خدا دور است. حالا اگر در جامعه‌ای کینه زیاد شود، نه تنها از رحمت خدا دور می‌شوند، فقر بر آن‌ها وارد می‌شود لذا می‌فرمایند: بگذرید تا کینه به وجود نیاید، چون اگر نگذرید، کینه می‌شود.

تحقیق و تدوین علی منصوری اراکی

 

[۱] اصول کافی ج ۲ ص ۱۰۸ – بحارالانوار ج ۶۸ ص ۴۰۰٫

۲سوره مبارکه بقره  آیه ۲۷

[۳] سوره مبارکه محمد j آیه ۲۲

[۴] سوره  مبارکه رعد، آیه ۲۵

[۵]  سوره مبارکه بقره آیه ۲۷

[۶] اصول الکافی ج ۲ص ۳۴۸

[۷] اصول کافی  ,  ج۲  ,  ص۳۴۷

[۸] همان

[۹] غرر الحکم ۵۲۰ .

[۱۰] عیون الحکم و المواعظ  ,  ج۱  ,  ص۲۲۳

[۱۱] غررالحکم، ج۴، ص۱۷۵، ح ۵۷۳۵

[۱۲] معانى الأخبار، ص ۱۹۱، ح ۲

[۱۳] تحف العقول، ص ۳۱۷

[۱۴] سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۳۴

[۱۵] همان

[۱۶] نهج الفصاحه ص۳۸۵ ،ح۱۱۵۵

بازدیدها: ۱۸