بسم الله الرحمن الرحیم
محضرت مبارک حضرت آیت الله دیباجی اصفهانی مد ظله العالی
سلام علیکم
حضور مبارک سؤالی داریم ؛ قوله تعالی {ذَٰلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ ۛ فِیهِ }[۱] این کتاب که هیچ شک در آن نیست ؛سؤال ، با اینکه قرآن حاضر است نه غایب چرا لفظ ذلک که برای اشاره به بعید است بکار رفته است ؟
پاسخ معظم له
بسم الله الرحمن الرحیم
بعد التحیه والسلام
در تفسیر مجمع البیان آمده است که برخی گفته اند خداوند به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) خبر داد که قرآنی بر تو نازل خواهیم کرد که همواره باقی است و از بین نمیرود و کلمه «ذلک » اشاره به آن قرآن موعود است [۲] و برخی گفته اند این قرآن در کتب سماویه مانند تورات و انجیل به انبیاء سلف ( وعده داده شده که در آخرالزمان ، قرآنی بر خاتم انبیاء علیهم السلام نازل خواهد شد و کلمه «ذلک » اشاره به آن قرآن معهود است بنابراین کلمه «ذلک » مبتداء میباشد و «الکتاب» بدل یا عطف بیان برای «ذلک» و جمله «لاریب فیه » خبر است و «الف و لام » برای عهد ذهنی است و «کتاب» با مصدر ثلاثی مجرد است یا مصدر ثلاثی مزید از باب مفاعله «کتاب» بمعنی مکتوب مانند لباس بمعنی ملبوس و عماد بمعنی معمود به ؛ در ادبیات آمده که «ذلک » اسم اشاره است برای بعید از جهت زمان یا مکان یا چیزی که نازل منزله بعید است «للتعظیم او للتحقیر». و چون قرآن مشتمل بر متشابهات و معانی عمیقه میباشد و کسی آنها را نمیداند مگر خدای متعال، و راسخون در علم مانند پیامبر وائمه معصومین علیهم السلام گویا قرآن دور است از ذهن مردم معمولی و لذا کلمه «ذلک» آورده شده مثلا آیه شریفه {الرَّحْمَٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَىٰ}[۳] و آیه شریفه و {وَجَاءَ رَبُّکَ وَالْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا}[۴] و آیه شریفه {وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَهُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمَا}[۵] دست دزد را حاکم باید قطع کند با شرائطی که در علم فقه ذکر شده است اما از کجا؟ از بیخ انگشتان؟ یا مچ؟ یا از آرنج؟ معلوم نشده از کجا باید قطع گردد؛ باید از روایات استفاده نمود. در هر صورت معانی برخی از آیات شریفه چون از ذهن معمولی مردم فاصله دارد شاید کلمه «ذلک » که برای اشاره به بعید است به این جهت استعمال شده است؛ مانند آیه شریفه که مربوط به سکرات مرگ است قال الله الحکیم : {وَجَاءَتْ سَکْرَهُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ۖ ذَٰلِکَ مَا کُنْتَ مِنْهُ تَحِیدُ} [۶]سکرات مرگ حق را پیش میاورد و به او گفته میشود این مرگ همان است که از آن گریزان بودی . چون سکرات مرگ امر مهمی است و افراد معمولی نمیتوانند آنرا درک کنند شاید کلمه «ذلک » به این جهت آورده شده؛ البته محبت به امام علی سلام الله علیه و احسان به فقرا و صله رحم موجب تخفیف سکرات موت میشود.[۷] و مانند قوله تعالی: {وَمَا تِلْکَ بِیَمِینِکَ یَا مُوسَىٰ} [۸] استعمال «ذلک » عوض «هذه» شاید برای این باشد که این عصای حضرت موسی علیه السلام عصای معمولی نبوده .
جهان اگر چه ز موسی و چوب خالی نیست یکی کلیم نگردد یکی عصا نشود
ز صد هزار محمد(ص) که در جهان باشد یکی به فضل و سخا همچو مصطفی (ص)نشود
اگر چه عرصه عالم پر از علی (ع)گردد یکی به جود و سخا همچو مرتضی (ع) نشود
«راغب اصفهانی»
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
سیّد محمد تقی حسینی دیباجی
[۱] سوره مبارکه بقره آیه شریفه ۲
[۲] مجمع البیان جح ۱ ص ۱۱۸
[۳] سوره مبارکه طه آیه شریفه ۵
[۴] سوره مبارکه فجر آیه شریفه ۲۲
[۵] سوره مبارکه مائده آیه شریفه ۳۸
[۶] سوره مبارکه ق آیه شریفه ۱۹
[۷] سفینهالبحارج ۴ ص ۲۱۰ .
[۸] سوره مبارکه طه آیه شریفه ۱۷ .
بازدیدها: ۵
