بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت استاد معظم حضرت آیت الله دیباجی اصفهانی
سلام علیکم و رحمه الله
احتراما سؤالی از محضر مبارک استاد داریم و آن اینکه درسوره تغابن آیه ۱۶ خداوند می فرماید (وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)در این این آیه شریفه به شُح نفس اشاره شده از حضرتعالی با توجه به این آیه شریفه راه رسیدن به فلاح و رستگاری را توضیح و ما را ارشاد فرماید.
پاسخ معظم له
بسم الله الرحمن الرحیم
(فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنْفِقُوا خَیْرًا لِأَنْفُسِکُمْ ۗ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[۱]پس تا میتوانید تقوی را پیشه کنید و از خداوند متعال پروا کنید و گوش به فرمان او باشید و اطاعت کنید و انفاق نمایید که برایتان بهتر است وکسانی که از بخل نفسشان مصون گردند آنها همان رستگارانند . بخل بمعنی امساک و جلوگیری از اداء حقوق الهی (مانند زکوۀ نفقه به عیال و احسان به فقراء ) میباشد ؛ شُح بمعنی بخل با حرص است و میتوان گفت «شُح » یک غریزه و صفت نفسانی است که از انسان جدا نمیشود و اثرش بخل است قال الله الحکیم (وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ )[۲]و چون این صفت از انسان جدا نمیشود فعل مجهول آمده است و «شُح» مفعول دوم «أُحْضِرَتِ» میباشد با توجه به اینکه در علم معانی بیان ثابت شده است که ضمیر فصل مفید قصر است واز موارد قصر صفت بر موصوف به قصر اضافی این مثال زید هوالقائم است بمعنی قیام منحصر بر زید است کما قال الله الحکیم: (إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ ) وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْیَا وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَى)[۳]
در آیه شریفه در سوره تغابن و در سوره حشر( وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) بخاطر کثرت فلاح و رستگاری در افراد سخاوتمند گویا فلاح و رستگاری منحصر در افرادی است که بخیل نباشند و از شُح نفس نگهداری شده باشند و لذا از روی مبالغه ضمیر فصل که مفید قصر است آورده شده.
در مقام فرق بین صفت بخل و شُح روایتی در اصول کافی از امام معصوم علیه السلام نقل شده که فرموده است «إِنَّ اَلْبَخِیلَ یَبْخَلُ بِمَا فِی یَدِهِ وَ اَلشَّحِیحُ یَشُحُّ عَلَى مَا فِی أَیْدِی اَلنَّاسِ وَ عَلَى مَا فِی یَدَیْهِ حَتَّى لاَ یَرَى مِمَّا فِی أَیْدِی اَلنَّاسِ شَیْئاً إِلاَّ تَمَنَّى أَنْ یَکُونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَ اَلْحَرَامِ وَ لاَ یَقْنَعُ بِمَا رَزَقَهُ اَللَّهُ».[۴]
بخیل نسبت به چیزى که در دست خود دارد بخل مى‌ورزد، و شحیح هم بر آنچه در دست مردم است و هم به آنچه در دست خود او است، بخل مى‌کند، به گونه‌اى که چیزى را در دست مردم نمى‌بیند مگر آن‌که آرزو مى‌کند که آن چیز – چه از حلال و چه از حرام – متعلّق به او باشد و به آنچه خدا به او داده است قانع نمى‌شود.
راوی میگوید شنیدم امام صادق علیه السلام در بهترین مکان (مسجد الحرام) و بهترین حالت(در حال طواف) دعا میکند و میگوید (اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی)بارالها مرا از بخل ( شح نفسم ) محافظفت فرما! عرض کردم چطور در حال طواف فقط این دعا را میخوانی ؟ فرمود: «وَ أَیُّ شَیْءٍ أَشَدُّ مِنْ شُحِّ النَّفْسِ» چه صفتی بدتر از شح نفس است که خداوند فرموده است: (وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[۵]
بنابراین بخل ، فعل است به معنی امساک ، ضد جود و سخاوت و شُح صفت نفسانی است که سبب بخل میشود و ضد سماحت است
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
سید محمد تقی دیباجی اصفهانی
[۱] سوره مبارکه تغابن آیه ۱۶
[۲] سوره مبارکه نساء آیه ۱۲۸
[۳] سوره مبارکه نجم آیه ۴۴ و ۴۵
[۴] الکافی ج ۴ ص ۴۵
[۵] مجمع البیان ج ۱۰ ص ۳۰۱ نورالثقلین ج ۵ ص ۳۴۶
بازدیدها: ۵
