بسم الله الرحمن الرحیم
محضر حضرت آیت الله دیباجی اصفهانی
سلام علیکم
با توجه به آیه شریف ۳۸ سوره انعام که موضوع حشر حیوانات مطرح شده است با توجه به این آیه شریفه آیا حیوانات هم روزقیامت محشور می شوند ؟ در حالیکه حیوانات درک و شعور و عقل ندارند که بدانند فلان کار قبیح است یا فلان کار خوب است ؟
پاسخ معظم له
بسم الله الرحمن الرحیم
بعد التحیه والسلام
آیه مبارکه ۳۸ سوره مبارکه انعام یکی از آیات مشکله قرآن است از ظاهر آیه و از برخی تفاسیر استفاده میشود که حیوانات امت هایی هستند مانند انسانها و این شباهت حیوان به انسان در چیست؟ آیا در حوائج مادی و حیاتی؟ یا در تدبیر و معاش؟ یا در ادراک و فهم و تعقل؟ یا در خلفت؟ یا در ایمان به خدا؟ و آیا مراد از (حشر) حیوانات نهایت زندگی و مرگ آنهاست؟ یا مراد از حشر، قصاص و ثواب و عقاب است چنانکه در روایت وارد شده «ان اللَّه یحشر هذه الامم یوم القیامه و یقتص من بعضها لبعض حتی یقتص للجماء من القرناء»[۱]«خداوند تمام این جنبندگان را روز قیامت برمی انگیزاند و قصاص بعضی را از بعضی میگیرد، حتی قصاص حیوانی که شاخ نداشته و دیگری بیجهت به او شاخ زده است از او خواهد گرفت»
ابوذر میگوید نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم که دو گوسفند نزاع میکردند و پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود آیا میدانید چرا جنگ میکنند ؟ اصحاب گفتند نه ما نمیدانیم« قال لکن الله یدری و سیقضی بینهما» خداوند میداند (علت نزاع آن دو گوسفند را ) و فردای قیامت بین آنان حکم میکند [۲] معلوم است که شعور به انسان اختصاص ندارد و در بین حیوانات نیز با اختلاف شعور وجود دارد.
رئیس مورچه ها به مورچه ها گفت داخل لانه خود شوید که سلیمان علیه السلام و لشکرش شما را از بین نبرد [۳]
هدد به حضرت سلیمان علیه السلام عرض کرد در سبأ (منطقه یمن) مردمی وجود دارد که موحد نیستند [۴]
«وَأَوحى رَبُّکَ إِلَى النَّحلِ»[۵] به زنبور عسل وحی شد که خانه خود را در بالای کوهها و عمارت های بلند قرار بده.
و ساختن این خانه های هندسی شکل توسط زنبوران و کلاب مُعلّمه (سگ های تربیت شده برای صید) وفاء کلب نسبت به صاحبش ، کبوترهای نامه رسان در زمان قدیم ، گوسفندی که برای بار اول گرگ را می بیند از آن میترسد با آنکه خاطره ای از آن ندارد ،ولی دشمن خود را میشناسد و از آن پرهیز میکند همه و همه کاشف از آن است که یک نحوه تعقل (گر چه ما درک نمی کنیم ) در بین حیوانات وجود دارد بنابراین غریزه تنها نیست ، تعقل گر چه خفیف نیز وجود دارد. [۶]
ممکن است شما بگویید چنانکه طفل بخاطر نداشتن عقل ،تکلیف ندارد حیوان نیز تکلیفی ندارد؟
جواب این سؤال ؛ تکلیف دارای مراتب مختلفه ای است مسئله درباره طفل غیر بالغ روایت وارد شده اگر دزدی کرد او را تنبیه کنید در صحیحه ابن سنان از امام صادق سلام الله علیه آمده « فی الصبی یسرق، قال: یعفى عنه مره، فإن عاد قطعت أنامله أو حکت حتى تدمى، فإن عاد قطعت أصابعه، فإن عاد قطع أسفل من ذلک. [۷] امام صادق سلام الله علیه در مورد کودک دزد فرمود: در مرتبه اول او را مى بخشند؛ اگر بار دیگر دزدى کرد، سر انگشتانش را قطع کرده و یا به گونه اى مى مالند که خون درآید؛ در مرتبه سوم انگشتانش را مى برند؛ و در بار چهارم، از پایین تر از آن قطع مى کنند.
بنابراین مانعی ندارد که حیوان نیز در قیامت ثواب و عقاب داشته باشد گر چه عقاب آن همان قصاص آن باشد قال الله الحکیم «وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»[۸] چنانکه در روایت وارد شده گوسفند شاخ دار که به گوسفند بی شاخ، شاخ زده قصاص میشود و این معنی در کتاب محفوظ الهی (لوح محفوظ) یا در قرآن نوشته شده است .
ضمنا از آیه شریفه «ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ»[۹] استفاده میشود که حیوانات را نباید اذیت نمود چنانکه در حدیث وارد شده «ان امرئهً دخلت النار فی هِرّه حَبَسها» زنی داخل آتش شد بخاطر آنکه گربه را محبوس کرد تا از گرسنگی مرد .[۱۰]. والله العالم
والسلام علیکم و رحمه الله وبرکاته
سید محمد تقی دیباجی اصفهانی
[۱] تفسیر المنار ذیل آیه ۳۸ انعام.
[۲] مجمع البیان ج ۴ ص ۴۶۲ آیه ۳۸ سوره انعام
[۳] سوره مبارکه نمل آیه ۱۸
[۴] سوره مبارکه نمل آیه ۲۲
[۵] سوره مبارکه نحل آیه ۶۸
[۶] جمله ذرات در عالم جهان باتو میگویند روزان و شبان
ما سمعیم و بصیر وباهُشیم با شما نامحرمان ما خاموشیم
[۷] وسائل الشیعه ج ۲۸ ص ۲۹۵ ب ۲۸ من ابواب السرقه – جواهر ج ۴۱ ص ۴۷۷
[۸] سوره مبارکه تکویر آیه ۵
[۹] سوره مبارکه انعام آیه ۳۸
[۱۰] مغنی الادیب باب اول حرف الفا ص ۸۷ طبع قدیم
بازدیدها: ۶
