تفاوت رجعت و تناسخ و مسخ

بسمه تعالی

 

استاد محترم آیت الله دیباجی اصفهانی دامت برکاته

سلام و احترام محضر عالی

از جمله مباحثی که بحث می شود مسأله تفاوت رجعت و تناسخ و مسخ است ما واقعا در این سه مسأله خیلی مطالعه کردیم جواب های متعددی بیان شده ؛ حضرت استاد که الحمدالله در فقه ، اصول ، تفسیر و کلام صاحب نظر هستید خواستیم پاسخ کوتاه و دقیقی بیان بفرمایید. التماس دعا

 

 

 

پاسخ معظم له

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

بعد التحیه والسلام

این سه لفظ از جهت معنی متفاوت هستند اصطلاحا رجعت بمعنی بازگشت به دنیا؛ مسخ بمعنی تبدیل چهره به چهره زشت تر؛ تناسخ بمعنی انتقال روح از بدنی به بدن دیگر در همین دنیا؛ اولی و دومی واقعیت دارد و اما سومی باطل است؛

رجعت؛ در ذیل آیه شریفه ۸۳ سوره نمل { وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ فَوْجًا } صاحب تفسیر مجمع البیان ج ۷ ص ۳۶۷ میفرماید آیه شریفه مربوط به رجعت است نه مربوط به قیامت بخاطر کلمه « مِنْ» که برای تبعیض است چون آیه میفرماید از هر امتی دسته ای را مبعوث میکنیم بعض مردم را مبعوث میکنیم با اینکه در قیامت خداوند همه مردم را مبعوث میکند؛ درباره قیامت میفرماید {وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً}[۱] همه را مبعوث خواهیم کرد؛ علاوه روایات زیادی از ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده که هنگام ظهور امام مهدی سلام الله علیه عده ای از شیعیان رجعت میکنند و از یاوران امام سلام الله علیه میشوند و عده ای از ظالمان ستمکاران نیز رجعت میکنند و کیفر کردار خود را می بنند چنانچه در دعای عهد میخوانیم «اللّٰهُمَّ إِنْ حالَ بَیْنِی وَبَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَىٰ عِبادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی ، شاهِراً سَیْفِی ، مُجَرِّداً قَناتِی ، مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی»

مسخ ؛ خدای سبحان می فرماید: {فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَهً خَاسِئِینَ}[۲] و همچنین {وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَهَ وَالْخَنَازِیرَ}[۳] خداوند چهره برخی از انسان ها را بر اثر گناه در امت های گذشته به چهره حیوانی (مانند میمون ، خوک ، خرس، سگ، گرگ ، عقرب، مار، وزغ، خارپشت، لاک پشت ، خرچنگ ، تمساح ، مورچه و زنبور …) تبدیل میکرده و بعد از سه روز هلاک میشدند چنانکه در برخی از رویات وارد شده خوردن گوشت آنها و داد و ستدد و بیع و شراء آنها جایز نیست [۴]

تناسخ؛بمعنی انتقال روح از بدن به بدن دیگر جنین باشد در رحم مادر یا غیر جنین  چنانکه یونانیان قدیم و بودانیان هند به تناسخ معتقد بودند و میگفتند گاهی تناسخ صعودی است (که روح از بدن ضعیف به قوی) منتقل میشود و گاهی نزولی ( که روح از بدن قوی به ضعیف) و گاهی عرضی ( مساوی به مساوی )؛ ولکن علماء و حکماء و فلاسفه اسلامی بالاتفاق قول  به تناسخ را باطل میدانند و میفرمایند قول به تناسخ سبب بازگشت فعلیت به قوه میشود و سبب اجتماع دو نفس در یک بدن که هر دو باطل است .

قد روی عن الامام رضا سلام الله علیه : «من قال بالتناسخ فهو کافر بالله العظیم مکذب بالجنه والنار».[۵]امام هشتم سلام الله علیه فرمود هر کس به تناسخ قائل (معتقد) باشد او به خدای سبحان کافر شده است و بهشت و دوزخ را تکذیب نموده است . و باید دانست که تناسخ با تجسم اعمال فرق دارد اولی باطل و دومی صحیح است چنانکه خدای سبحان می فرماید : {یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدًا بَعِیدًا ۗ وَیُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ ۗ}[۶]{ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}[۷] در سوره مبارکه می فرماید { فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ}[۸] روز قیامت انسان عمل ید خویش را میبیند ؛ آن عمل مجسم میشود اعمال شایسته و خوب به صورت نعمت ها و اعمال ناشایسته بصورت عذاب مجسم میشوند . والله العالم

آن سخن های چو مار و گژ دمش          مار و کژدم گردد و گیرد دمش

آنچه دارد در دل از مکرو رموز              پیش ما پیدا بود مانند روز

 

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

سید محمد تقی دیباجی اصفهانی

 

[۱] سوره مبارکه کهف آیه ۴۷

[۲] سوره مبارکه بقره آیه ۶۵

[۳] سوره مبارکه مائده آیه ۶۰

[۴] وسائل الشیعه ج ۲۴ ص ۱۰۴- ۱۱۲ ؛ مستدرک الوسائل ج ۱۶ ص ۱۶۶ – ۱۷۳

[۵] وسائل الشیعه ج ۲۸ ص ۳۴۱ – عیون اخبارالرضاء ج ۱ ص ۲۱۸

[۶] سوره مبارکه آل عمران آیه ۳۰

[۷] سوره مبارکه بقره آیه ۲۰۷

[۸] سوره مبارکه زلزال آیه ۷- ۸

بازدیدها: ۳