مقدمه
حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در روز یازدهم ذیقعده سال۱۴۸هجری دیده به جهان گشود.[۱] مادر او بانویی با فضیلت بنام «تُکتَم» بود که پس از تولد حضرت، از طرف امام کاظم(علیه‌السلام) طاهره نام گرفت.[۲] کنیه امام رضا(علیه السلام) «ابوالحسن» و لقبش«رضا» است. او پس از شهادت پدر بزرگوارش در زندان بغداد(در سال ۱۸۳ هجری) در سن ۳۵ سالگی عهده‌دار مقام امامت و رهبری امت گردید. مدتامامت آن حضرت بیست سال بود که ده سال آن معاصر با خلافت «هارون الرشید»، و پنج سال با خلافت «محمد امین»، و پنج سال آخر نیز معاصر با خلافت «عبد‌الله المأمون» بود. امام رضا(علیه‌السلام)تا آغاز خلافت مأمون در زادگاه خود، شهر مقدس مدینه، اقامت داشت، ولی پس از رسیدن به مأمون به حکومت، حضرت را به خراسان دعوت کرد، و سرانجام در ماه صفر سال ۲۰۳ قمری (در سن ۵۵ سالگی) به شهادت رسید و در همان سرزمین به خاک سپرده شد.
امام رضا گوهر تابناک جهان اسلام
هر چند دنیا طلبان و ستم پیشگان هم عصر امام رضا(علیه‌السلام) تمام سعی و همت خود را بر آن داشتند، که این چراغ فروزان آستان ولایت و امامت را خاموش نموده، و برکات وجود ایشان را از جهان اسلام از بین ببرند؛ ولی با درایت و هوشیاری امام رضا(علیه‌السلام) و رهنمودهای گوهربار ایشان هدف دشمنان به ثمر ننشست و همواره رهنمودهای این امام متقیان چراغ راه محبان و شیعیان بوده است. منابع روایی مملوء از سخنان گوهری باری است که تمسک و به کاربندی آنها در زندگی موجب فلاح و سعادت در دنیا و آخرت خواهد بود.
خداوند سه چیز را مقدمه سه چیز قرار داده است
امام رضا(علیه‌السلام) در یکی ازرهنمود‌های ارزشمند خود به نکات بسیار مهم و زیبای قرآنی برای قبولی طاعات وعبادات و در نهایت تحصیل رضایت الهی اشاره فرموده است. عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَهٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَهٌ أُخْرَى؛از امام رضا علیه السلام نقل شده است که فرمودند: خداوند عزّ و جلّ به سه چیز فرمان داد که هر یک با چیزى دیگر قرین (پیوسته) است.
۱ . نماز و زکات موجب قبولی همدیگر
«أَمَرَ بِالصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ؛ فمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ؛ [خداوند متعال] به نماز و زکات با هم امر فرموده‌است پس کسی که نماز بگذارد ولی زکات ندهداز او نمازش پذیرفته نمی‌شود».
در اولین فراز این گفتار حکیمانه امام رضا(علیه‌السلام) به ارتباط تنگاتنگ نماز و زکات پرداخته و شرط پذیرش و قبول نماز را توجه داشتن و اهتمام به مقوله‌ی زکات معرفی می‌نماید. ریشه و اساس این رهنمود را باید در قرآن مجید جستجو کرد؛ چرا که خداوند متعال در قرآن کریم ۲۶ بار نماز و زکات را همراه یکدیگر بیان فرموده است. جالب اینکه خداوند متعال ولی و سرپرست مسلمانان را کسی معرفی می‌نماید که او در زندگی خود این موضوع را رعایت نموده است. «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ[مائده/۵۵] سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آوردهاند همانها که نماز را برپا مىدارند، و در حال رکوع، زکات مىدهند». البته نباید فراموش کرد که شأن نزول آیه شریف درخصوص امام علی (علیه‌السلام) است و بی‌جهت نباید آن را به غیر ایشان نسبت داد؛ چرا که منابع اهل سنت نیز به این موضوع اذعان داشته‌اند.[۳]
۲. به سپاسگزارى از خودش و پدر و مادر فرمان داده است.
«وَاَمَرَ بِالشُّـکْرِلَهُ وَلِلْـوالِـدَیْنِ، فَمَـنْ لَمْ یَشْـکُرْ والِدَیْهِ لَمْ یَشْـکُرِ اللّهَ؛ به سپاسگزارى از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس کسى که از پدر و مادرش سپاسگزارى نکند، خدا را شکر نکرده است».
در فراز دوم امام رضا(علیه‌السلام) به یکی دیگر از زیباترین رهنمودهای قرآنی اشاره فرموده، و یاد آور میشود خدای متعال به سپاس و شکر گزاری از خودش و والدین امر فرموده و با این بیان این نکته را متذکر میشود که اگر کسی نسبت به قدردانی و حقوق لازم والدین بی‌توجه باشد، شکر گزاری او به درگاه الهی مورد قبول واقع نخواهد شد. اهمیت و توجه فرهنگ قرآن و اهل بیت به احترام و تکریم والدین بسیار قابل توجه و تأمل است.در قرآن ۴ بار ؛«و بالوالدین احسانا» آمده است؛ که در تمام این موارد قبلش بحث پرستیدن خدا مطرح شده است.
۱-«…لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً …؛[بقره/۸۳]…جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکى کنید».
۲-«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً …؛[نساء/۳۴]و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتاى او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکى کنید».
۳-« أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً …؛[انعام/۱۵۱]اینکه چیزى را با او شریک مگیرید و به پدر و مادر نیکى کنید».
۴-«وَ قَضى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانا …؛[اسراء/۲۳]و پروردگار تو حکم کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید».
۳-آنکه با خویشان خوشرفتارى و ارتباط نداردبوی از تقوا نبرده است.
«وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَهِ الرَّحِمِ؛ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛[۴] تقوى را با صله رحم،؛ آنکه با خویشان خوشرفتارى نکند تقوى ندارد».
امام رضا(علیه‌السلام) در فراز سوم این گفتار حکیمانه به ارتباط تنگاتنگ تقوا و ارتباط باارحام توجه میدهند و یاد آور میشود که کسانی که خویشاوندان خود را فراموش می نمایند و ارتباط خود را با ایشان در زندگی حذف می‌نمانید گویی هیچگاه از خدا نمی‌ترسند و تقوای الهی را رعایت نمی‌نمایند. با کمی دقت در آیات و و روایاتی که در خصوص صله رحم و حقوق آنان وجود دارد به خوبی میتوان اهمیت و راستی این موضوع را اذعان داشت حقیقتاً با توجه به اینکه خدای متعال چه در قرآن خود و چه توسط اولیا و انبیای خود ضرورت صله رحم را متذکر شده بیتوجهی به این موضوع دهن کجی به فرمان خداست از این روبه راستی میتوان ادعا نمود که کسانی که به این موضوع توجهی ندارند از تقوای لازم برخوردار نیستند.خداوند متعال در آیه اول سوره مبارکه نساء نیز به روشنی بعد از توصیه و فرمان به رعایت تقوا به حقوق ارحام توجه میدهد.«وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَامَ ؛ که تقوا و صله رحم در کنار هم آمده است».
سخن‌آخر
با کمی دقت وتأمل در این سه فراز گفتار حکمانه امام رضا(علیه‌السلام) به این نکته میتوان دست یافت که خدای متعال درکنار حقوق خود به حقوق بندگان توجه خاص داشته به طوری که بیتوجهی در حقوق دیگران موجب عدم قبولی سایر اعمال عبادی میشود؛ چرا که خدای متعال شرط قبولی نماز را توجه به نیازمندان و فقرا می‌داند،شرط شکر گزاری خود را رعایت حقوق والدین وقدردانی از ایشان و در نهایت رعایت تقوا را مستلزم توجه به نزدیکان معرفی می‌نماید.
=============================
پی‌نوشت:
[۱]. طبرسی، اعلام الوری‌باعلام الهدی، ص۳۱۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ص۳۰۴.
[۲]. طبرسی، اعلام الوری‌باعلام الهدی، ۳۱۳.
[۳].حاکم نیشابوری، معرفه الحدیث، بیروت، دار الکتب العلمیه، ص۱۰۲. «حاکم نیشابوری با سلسله سند خود نقل می کند که این آیه بر پیامبر (ص) نازل شده است «انما ولیکم الله…» پیامبر (ص) داخل مسجد شد در حالیکه مردم در حال نماز و رکوع بودند، حضرت نماز خواند، یکمرتبه متوجه سائلی شد فرمود کسی به شما کمک کرد گفت نه جز علی که در حال رکوع انگشتری به من داد».
[۴]. الخصال، ج۱، ص۱۵۶، ح۱۹۶.
توصیه امام رضا ,حدیث امام رضا,مقاله امام رضا ,ولادت امام رضا,میلاد امام رضا,چگونگی تولد امام رضا,زندگی نامه امام رضا,مقاله,احادیث امام رضا , سه فرمان خداوند, امام رضا ,رضا ,دیباجی ,استاد دیباجی ,آیت الله دیباجی, سید محمد تقی دیباجی ,سایت دیباجی
بازدیدها: ۱۹
